هموطنانی که به دلیل ابتلا به بیماری دارو مصرف می نمایند، همیشه این سوال مطرح است که نحوه صحیح مصرف داروها در زمان روزه داری باید به چه شکل باشد و آیا قطع مصرف داروها و یا انتقال دوز دارو به زمانهای قبل از سحر یا بعد از افطار کار درستی است یا خیر.

راه تجویز‌

کارشناسان مذهبی و حقوقدانان مسلمان، پزشکان، داروشناسان و متخصصین دیگر علوم در مورد راه‌های تجویز دارو که به اعتقاد مذاهب مختلف اسلا‌می باعث ابطال روزه نمی‌شود بحث کردند. اما آنچه مورد توافق همگان بود این بود که روزه از این راه‌ها باطل نمی‌شود:

تمام موادی که از طریق پوست جذب بدن می‌شوند نظیر کرم‌ها، پمادها و نوار چسب‌های حاوی مواد دارویی‌استعمال شیاف‌ها، دراژه‌های طبی و محلول‌های واژینال، عضلانی، مفصلی یا وریدی به استثنای تغذیه از راه وریدی و آمپول‌های تقویتی اکسیژن و گازهای بیهوشی‌ مصرف دهان شویه‌ها، غرغره دارو یا اسپری دهانی به شرط آنکه چیزی به درون معده فرو برده نشود.

جدول زمانبندی دوز دارو‌

جداول زمانبندی دوزهای داروها را باید در ماه رمضان تغییر داد. که دو نوع مختلف از جداول زمانبندی روز مورد استفاده قرار می‌گیرند.

دوز منفرد روزانه:

ساده‌ترین وضعیت مربوط به بیمارانی است که یک دوز معمول شبانه دریافت می‌کنند. طرح درمانی این بیماران طی ماه رمضان بدون تغییر باقی می‌ماند چرا که با روزه‌داری تداخلی ندارد. اگر به‌طور معمول دریافت دارو در صبح یا طی روز باشد، پزشک هنگامی که می‌خواهد دریافت دارو را تا شب به تعویق بیندازد باید مراقب باشد که این امر اثربخشی درمان و تحمل دارو را تغییر ندهد.

البته اثربخشی بسیاری از این داروها نیز بسته به زمان تجویز آنها تغییر می‌کند. مثلا یک مطالعه انجام شده روی داروی تئوفیلین قبل و طی ماه رمضان، نشان‌دهنده این بود که مقدار داروی جذب‌شده برای دوز ساعت 8 بعدازظهر 2( ساعت بعد از افطار) در مقایسه با دوز ساعت 4 صبح (بلافاصله بعد از سحر) به‌طور معنی‌داری کاهش یافته است. این نتیجه عمدتاً با تغییرات شبانه‌روزی  phمعده و تغییرات الگو و کیفیت وعده غذایی در ماه رمضان توجیه شد.

در مقابل، مطالعات انجام شده روی داروهای ضدپرفشاری خون هیچ تاثیر معنی‌داری را در اثربخشی این داروها -‌چه در ارتباط با ریتم زندگی در ماه رمضان و چه در ارتباط با تغییرات جدول تجویز داروها-نشان نداد. به هر حال این مسئله در مورد داروهای مختلف، متفاوت است و پزشک باید به آن دقت کند.

دو یا تعداد بیشتری دوز روزانه:

طی ماه رمضان، دست یافتن به توزیعی دقیق برای داروهایی که دوبار در روز تجویز می‌شوند، در فاصله بین باز کردن روزه و شروع روزه دشوار است. اجتناب از روزه گرفتن در این بیماران بر طبق قوانین اسلامی می‌تواند چاره بهتری باشد. با این حال بیمارانی که لازم است دو دوز دارو مصرف کنند، می‌توانند نخستین دوز را هنگام باز کردن روزه و دوز دوم را قبل از آغاز روزه مصرف کنند

این تغییرات می‌توانند وضعیت غلظت دارو در خون و در نتیجه اثربخشی و تحمل آن را تحت تاثیر قرار دهند.

به‌طور کلی توصیه می‌شود در صورت وقوع مشکلات درمانی در ماه رمضان، در صورت در دسترس بودن فرمولاسیون‌های طولانی‌اثر، تعداد دوزها کاهش داده شده و در فواصل طولانی‌تری، مثلاً یک بار در روز مصرف شوند.

این موضوع در مورد داروهای ضد التهاب غیراستروییدی مورد استفاده در بیماری‌های مفصلی نظیر آرتریت صادق است.

تداخل با مصرف غذا‌

به‌طور معمول تداخلات دارو با غذا می‌توانند باعث کاهش، افزایش یا تاخیر در رسیدن دارو به غلظت مناسب آن در خون شوند. شدت تداخل و این‌که آیا اثر آن بر جذب دارو مثبت است یا منفی، به عوامل چندی نظیر ماهیت فیزیکی و شیمیایی دارو، فرمولاسیون، نوع غذا، و فاصله زمانی بین خوردن غذا و مصرف دارو بستگی دارد. دو عامل آخر می‌توانند در طی ماه رمضان که الگو و ترکیب غذاها تغییر می‌کنند، اثر افزایش‌یافته‌ای داشته باشند.

بنابراین هنگام تجویز داروهایی نظیر فورسماید، ریفامپیسین و اریترومایسین که باید با معده خالی مصرف شوند باید بسیار مراقب بود.

کیفیت غذایی که در هنگام بازکردن روزه خورده می‌شود نیز بر جذب برخی داروها تاثیر می‌گذارد. نوشیدنی‌هایی نظیر چای، قهوه و آب پرتقال می‌توانند اسیدی بودن معده را افزایش دهند و باعث افزایش جذب اسیدهای ضعیفی همچون سالیسیلات‌ها، سولفامیدها و برخی آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای خواب‌آور شوند؛ در مقابل ممکن است عملکرد پتیدین، آمی‌تریپتیلین و آنتی‌هیستامین‌ها مهار شود. وقوع چنین تغییراتی می‌تواند بر غلظت پلاسمایی یک دارو، تاثیر چشمگیری داشته باشد و باعث کاهش اثربخشی یا افزایش اثرات جانبی آن شود.

توصیه ها:

روزه داران در زمان روزه داری هیچگاه وعده های داروی خود را خودسرانه حذف و یا به زمان دیگری موکول ننمایید. چه بسا این عمل شما سبب اختلال در روند درمان می گردد. مصرف بسیاری از داروها را می توان پس از مشوت با پزشک به زمان سحری یا افطار منتقل نمود.

برخی از بیماران به جای آن‌که در مدت زمان معین در طول روز داروی خود را مصرف کنند، آنها را همراه غذا به هنگام سحر یا بعد از غروب آفتاب می‌خورند. این امر به کاهش تاثیر دارو یا افزایش بسیار بالای دوز مصرف دارو می‌انجامد. مصرف چندین داروی مختلف با هم اثربخشی آنها را کاهش یا از بین می‌برد یا باعث بروز عوارض جانبی می‌شود.

بارداری، شیردهی و برخی از بیماریها مانند دیابت، فشارخون، روده تحریک پذیر، یبوست، زخمهای سیستم گوارشی (معده و اثنی عشر)، اختلالات کلیوی، بیماریهای اعصاب و روان و آسم  همگی از شرایط جسمی هستند که فرد ملزم می باشد پیش از اقدام به روزه داری، با پزشک معالج خود در خصوص اقدام به روزه داری و همچنین نحوه مصرف داروها، مشورت نماید.

در بیماری‌های فشار خون، اختلالات غدد درون‌ریز و مشکلات روانی و کسانی که داروهای خوراکی ضدانعقاد که به مدت طولانی تنها یک بار مصرف شبانه دارو برای آنها کافی است، با نظر پزشک می‌توانند روزه بگیرند.

بیماران مبتلا به بیماری انسدادی ریوی(COPD  ) و صرع خصوصاً در معرض خطر تغییر دوز دارو در ایام روزه داری می باشند. پزشکان علاوه بر اینکه باید به بیماران صرعی که با قطع دارو دچار بازگشت حملات تشنجی می شوند مشاوره دقیق بدهند، باید به بیماران مبتلا به آسم که با قطع داروهای استنشاقی و افشانه های تنفسی دچار حملات آسمی می شوند توصیه های لازم را ارائه بنمایند.

برخی از داروهای ضد التهاب این قابلیت را دارند که دوبار در طول روز مصرف شوند. مصرف این گونه داروها را می توان با مشورت پزشک و داروساز به زمان افطار یا سحر موکول نمود.

آنتی‌بیوتیک‌ها از جمله داروهایی هستند که حتما باید در زمان مشخص خود مصرف شوند و امکان تغییر ساعت آنها وجود ندارد.اما پزشک معالج شما می‌تواند با در نظر گرفتن نوع بیماری شما آنتی‌بیوتیکی را انتخاب کند که با برنامه روزه‌داری شما تداخل پیدا نکند.

برخی از داروها نیز به شکل آهسته رهش در بازار دارویی موجود می باشند. در مورد این داروها بجای مصرف سه تا چهار بار در روز، پزشک می تواند داروی آهسته رهش که یکبار در روز تجویز می شود توصیه نماید.

تغییر نحوه مصرف برخی از داروها (از شکل خوراکی به شکل پوستی) در این ایام نیز بنا به تجویز پزشک ممکن می باشد. در صورت وجود این شکل دارویی، بجای مصرف برخی از داروهای خوراکی، پزشک معالج می تواند  آنها را به شکل زیست چسب (بر روی پوست) تجویز نماید.

درخصوص بیماران دیابتی، هرچند روزه داری برای برخی از مبتلایان به دیابت بنا بر تشخیص پزشک معالج می تواند مفید باشد، ولی تغییر خودسرانه دوز دارو و رژیم غذایی در برخی دیگر می تواند بسیار خطرناک باشد. بیمارانی که انسولین مصرف می نمایند قبل از اقدام به روزه داری باید با پزشک معالج خود مشورت نمایند. در تمامی بیماران دیابتی، تنظیم و کنترل مرتب قند خون بسیار مهم می باشد.

در صورت ابتلا به شرایط خاص جسمانی زیر پیش از اقدام به روزه داری با پزشک خود مشورت کنید :

بارداری

شیردهی

دیابت

فشارخون

روده تحریک پذیر

یبوست

زخم های گوارشی (معده و دوازدهه)

اختلالات کلیوی

اختلالات غده تیروئید

بیماری های اعصاب و روان

قلبی عروقی

تنفسی

· بیماران مبتلا به بیماری صرع  و آسم باید تحت مشاوره دقیق پزشکی برای اقدام به روزه داری برای جلوگیری از حملات خطرناک قرار گیرند.

· در افراد پر فشاری خون که از داروهای مدر (ادرار آور) استفاده می کنند برای جلوگیری از دست رفتن آب شاید نیاز باشد که پزشک میزان داروی مورد نیاز را کاهش دهد.

· در مورد مصرف برخی از داروهای ضد التهاب با مشورت پزشک می توان زمان مصرف را به جای 2 بار در روز به زمان افطار و سحر موکول کرد .

· برای درمان عفونت می توان از آنتی بیوتیک هایی استفاده کرد که به جای چندین با در روز 2-1 بار در روز استفاده شوند .

· در بیماران دیابتی تغییر خودسرانه میزان داروی مورد نیاز و رژیم غذایی خطرناک است .افرادی که  انسولین دریافت می کنند مشورت با پزشک لازم و ضروری است و در هر صورت قند خون در این شرایط باید به دقت کنترل شود .

· استفاده خودسرانه از داروهای ضد بارداری مانند LDجهت قطع خونریزی دوران قاعدگی و به منظور کامل کردن روزه در ماه رمضان تبعات بسیار خطرناکی مانند احتمال ایجاد لخته خون در عروق اندام های تحتانی و حتی مغز دارد و این امر با کاهش مصرف مایعات تشدید می شود.

· چنانچه مبتلا به بیماری خاصی هستید که مجبور به مصرف دارو در ایام مبارک رمضان می باشید، قبل از هر چیز با پزشک معالج خود مشورت نمایید.

· در زمان روزه داری هیچگاه وعده های دارو را خودسرانه حذف و یا به زمان دیگری موکول نکنید چراکه روند  درمان دچار اختلال می شود. مصرف بسیاری از داروها با مشوت پزشک قابل انتقال به زمان سحر  یا افطار است.

· قطع ناگهانی برخی از داروها به واسطه روزه داری بسیار خطرناک است. و نیاز به مشاوره با پزشک وجود دارد.