به گزارش روابط عمومی دانشگاه، با شنیدن نخستین گریه‌های کودک، دریچه‌ای جدید به زندگی پدر و مادر گشوده می‌شود. هر نگاهشان سرشار از احساس شادمانی، هیجان و نگرانی نسبت به این هدیه خداوند است. هر چقدر روزها می‌گذرد و این نهال کوچک قد می‌کشد، مسئولیت‌ها و دغدغه‌های فکری والدین در ارتباط با دلبندشان افزایش می‌یابد. گاه ممکن است با چالش‌هایی نیز مواجه شوند و درصدد رفع آنها برآیند؛ اما آن عشق روزهای نخست تولد میان خانواده برقرار است و همیشه باقی می‌ماند. به مناسبت روز جهانی والدین، گفت‌وگویی با فاطمه زارع جوشقانی، از حافظان کل قرآن کریم ، روانشناس و کارشناس واحد مزدوجین دانشگاه انجام داده است. در این گفت‌وگو تلاش شده تا چالش‌های روابط والدین و فرزندان بازنمایی و راهکارهای مناسب برای رفع آنها تبیین شود. 

درباره مهم‌ترین چالش‌های روابط والد فرزندی در دوره کودکی در جامعه ایرانی توضیح دهید و بگویید راهکار رفع آنها چیست؟ 

به نظر من نخستین چالش در این دوره، احساس نیاز نکردن والدین به آگاهی بیشتر درباره فرزندپروری با توجه به شرایط امروزی و وجود شدت نیاز به آن است. اگر نیم‌نگاهی به وضعیت کنونی جامعه داشته باشیم، می‌بینیم که هوش بیشتر کودکان و از سویی استفاده از گوشی همراه، رایانه، تک‌فرزندی و کاهش تعداد فرزندان در منزل، موجب افزایش آسیب‌ها می‌شود.

دومین مورد، آشنایی نداشتن با اصول تربیت و تربیت جنسی و در وهله بعدی، رعایت نکردن آنهاست. حقیقت این است که دغدغه والدین درباره رشد جسمی، تغذیه و سلامت جسمی فراوان است؛ ولی این دغدغه در زمینه تربیت دینی، تقویت روحیه ولایت‌پذیری یا تمرین عبودیت و در سطح بعدی، تبعیت از ائمه اطهار(ع) و تبعیت زن از شوهر، به گونه‌ای که رعایت این چهارچوب سبب انعکاس روحیه ولایت‌پذیری در فرزندان شود و نیز آشنایی با مفاهیم قرآنی هر روز کمرنگ‌تر می‌شود. شاید یکی از دلایل شکل‌گیری این روند، آگاهی نداشتن از هدف ازدواج و سپس تربیت فرزند باشد.

مهم‌ترین راهکار عبارت است از کسب آگاهی و معرفت و تغییر نوع نگاه به مقوله فرزندپروری؛ اینکه فرزند به مثابه امانتی از سوی خداوند متعال است و این امانت باید سالم تحویل داده شود، می‌تواند در تأمین سلامت روحی والدین و کودکان بسیار مؤثر باشد. 

این سخن از پیامبر اکرم(ص) را نیز در نظر داشته باشیم که می‌فرماید: «قال النّبیّ(ص) الْولد سیّدٌ سبْع سنین و عبْدٌ سبْع سنین و وزیرٌ سبْع سنین فإنْ رضیت خلائقه لإحْدى و عشْرین و إلّا فاضْربْ على جنْبه فقدْ أعْذرْت إلى اللّه تعالى؛ پیامبر اسلام فرمود: فرزند، هفت سال مولا، هفت سال بنده و هفت سال وزیر است. پس اگر در سال بیست و یکم روحیات او مورد رضایت تو بود، شکر خدای نما و الا واگذار که در پیشگاه خدا معذور هستی.» 

راهکار دیگر، در نظر داشتن اهمیت ارتباط عاطفی والدین به خصوص مادر با کودکان طی هفت سال اول زندگی و رعایت اصول فرزندپروری در این برهه به خصوص اصول تربیت جنسی طبق آموزه‌های دینی با توجه به مسئولیت سنگین آنان در شرایط کنونی محسوب می‌شود که احتمال آسیب و آزار جنسی کودکان در مقایسه با گذشته افزایش یافته است. 

مصادیق این افزایش آسیب را می‌توان در رعایت نکردن حریم‌ها و دسترسی آسان به اینترنت و ماهواره و الگوسازی‌هایی دانست که از این طریق منتقل می‌شود.

از اصول تربیت جنسی، یکی رعایت حریم است که باید طی دوران کودکی به فرزند آموزش داده شود. آموختن حد و مرز روابط کودکان دختر با نامحرم یکی از مواردی است که باید به آن توجه کرد. همچنین از روش‌های تقویت عنصر حیا که در تربیت جنسی فرزندان نقش بسزایی دارد، توجه به مسئله حجاب است. حجاب یکی از مسائلی محسوب می‌شود که فرزندان از والدین خود یاد می‌گیرند و تبعیت می‌کنند. 

البته منظور این نیست که هر کودک زیر هفت سال باید چون مادر حجاب داشته باشد؛ آنچه مدنظر است، ایجاد روحیه پذیرش حجاب در فرزند به شمار می‌رود. اکنون اینکه کودکان ۱٠ تا ۱۲ سال خانواده‌های حتی مذهبی هم بدون پوشش در مهمانی‌ها و جامعه حضور می‌یابند، عادی شده است. باید حداقلی از پوشش برای کودکان نهادینه شود تا بتوانند پس از سن بلوغ، آن را بپذیرند و بدانند که این پوشش برای سلامتی جسمی و روحی خودشان و جامعه لازم است.

درباره عمده‌ترین چالش‌های روابط والد فرزندی در دوره نوجوانی و جوانی در جامعه ایران نیز توضیح دهید. 

از چالش‌های دوره نوجوانی می‌توان به آشنایی نداشتن با خصوصیات نسل جدید، نپذیرفتن این خصیصه‌ها و نیز ضعف مهارت ارتباطی با نوجوانان اشاره کرد.

غالب شکایات والدین در مشاوره‌ها و کارگاه‌های برگزارشده طی چند سال تجربه کاری‌ام عبارت است از نبود مسئولیت‌پذیری، بی‌نظمی، اعتیاد به گوشی، شک به دین، تنوع‌پذیری، قناعت نداشتن، سهل‌انگاری در نماز، روزه و اعتقادات، دوری از قرآن، تمایل به زندگی مجردی با وجود داشتن شرایط ازدواج و حتی تغییر جنسیت که همه این موارد ناشی از نبود رابطه‌ای بر اساس دوستی و رفاقت با نوجوان و در نتیجه محقق نشدن قواعد فرزندپروری از سوی مادر می‌شود.

با توجه به اینکه شما خود موفق به حفظ قرآن شده‌اید، نحوه حل چالش‌های روابط والد فرزندی در دوره نوجوانی و جوانی را بر حسب آیات قرآن، روایات و آموزه‌های اسلام تبیین کنید.

خداوند در آیه ۲۸ سوره انفال می‌فرماید: «وٱعۡلموٓاْ أنّمآ أمۡوٰلکمۡ وأوۡلٰدکمۡ فتۡنةٞ وأنّ ٱللّه عندهۥٓ أجۡرٌ عظیمٞ؛ بدانید حقیقت این است که اموالتان و اولادتان مایه آزمایش‌اند و بدانید قطعاً خداست که پاداش بزرگ نزد اوست.» خداوند از فرزند با تعبیر «فتنه یا آزمایش» یاد می‌کند. برخی از والدین نگاهشان این است که بچه‌ها باید عصای دست آنها باشند. در حقیقت فرزندان عامل خودسازی و تکامل برای والدین هستند و پدر و مادر به واسطه وجود فرزند در مهارت‌هایی چون ایثار، کنترل خشم و... ارتقا می‌یابند. 

همچنین کسب آگاهی در رفع این چالش‌ها کمک‌کننده است. بدانیم که پایه شخصیت فرزند در هفت سال اول ساخته می‌شود و هویت دختر و پسر بودن را باید در همین سنین برای کودک تثبیت کرد، آن‌گونه که دختر به دختر بودن خویش افتخار کند، مهارت خودمراقبتی، حل مسئله و... بیابد، بتواند خود را حفظ کند، به استقبال ازدواج بهنگام برود و سپس بتواند با همسرش زندگی کند و شیرینی مادر شدن را بچشد.

به نظر شما، گذار از سنت به مدرنیته در جامعه ایران باعث افزایش چالش‌های والد فرزندی شده است؟ در این‌باره توضیح دهید.

همان‌طور که پیش از این هم اشاره شد، به نظرم تا حد زیادی مدرنیته اثرگذار بوده است؛ اما نکته بسیار مهم که این مسئله را رفع می‌کند، الگوآفرینی است. برای مثال به تازگی سخنرانی دبیرکل حزب‌الله لبنان در مراسم ختم مادر مرحومشان منتشر شده که نکات تربیتی فراوانی در این سخنان وجود دارد. کودکی‌ آقای نصرالله در حومه‌ای از کمربندهای فقرنشین سپری شد که در آنجا هیچ مسجد، نمازخانه، روحانی، فعالیت مذهبی و... وجود نداشت؛ اما پدر و مادرش او را با امام موسی صدر آشنا می‌کنند، به گونه‌ای که عکس ایشان در مغازه و خانه جلوی چشم بوده و برایشان الگو شده است. 

این سخنان را باید با رویه‌ای که این روزها در تعلیم و تربیت رسمی و غیررسمی و محیط خانه محل توجه است، مقایسه کنیم و همچنین به تبیین و داشتن الگوی مناسب و بهترین الگوها در زندگی خود و فرزندان تأکید کنیم. در حقیقت امکان ندارد الگوی فرزندان ما فلان بازیگر باشد که خود ممکن است درگیر مشکلات فراوانی باشد و فرزند ما با تأسی از وی بتواند موفق عمل کند. 

بهترین الگوها، انسان‌های بی‌نظیری همچون پیامبر اکرم(ص)، امیرالمؤمنین(ع) و حضرت فاطمه(س) هستند، آنچنان که قرآن در آیه ۲۱ سوره احزاب می‌فرماید: «لقدْ کان لکمْ فی رسول اللّه أسْوةٌ حسنةٌ...؛ البته شما را به رسول خدا اقتدایی نیکوست...» والدین ما در درجه اول تا چه حد خود با این الگو مأنوسند و این انس را تا چه اندازه‌ به فرزندان منتقل کرده‌اند؟ 

تفاوت چالش‌های روابط والد فرزندی در خانواده‌های مذهبی را با خانواده‌هایی که گرایش کمتری به مذهب دارند، شرح دهید. 

گرایش به مذهب در کاهش آسیب‌های اجتماعی و تحکیم بنیان خانواده تأثیر بسیاری دارد. آمار آسیب‌های جسمی، آزار و سوءاستفاده‌های جنسی کودکان، طلاق و خیانت در جامعه مذهبی در مقایسه با بقیه جوامع به مراتب کمتر است. 

روابط صحیح والدین با یکدیگر و رعایت اصول فرزندپروری طبق آموزه‌های دینی و سیره معصومین(ع) در خانواده‌ها می‌تواند نقش مؤثری در پیشگیری از آسیب‌ها، تقویت بنیان خانواده‌ و شکل‌گیری خانواده‌ای شاد و خوشبخت داشته باشد./ایکنا